Дидани манбаъи Истанбул

{{ВМ|{{PAGENAME}}|Шаҳр
| Кишвар = {{Парчами Туркия}} [[Туркия]]
}}
'''Истанбул''' ({{Lang-tr|İstanbul}} - [isˈtanbuɫ]), ки онро '''Византия''' меномиданд, баъдан '''Константинопол''' — бузургтарин шаҳри [[Туркия]], маркази асосии тиҷорат, саноат ва фарҳанг, бандари асосии кишвар. Истанбул дар соҳили гулӯгоҳи Босфор ҷойгир буда, онро ба қисматҳои [[аврупо]]ӣ (асосӣ) ва [[осиё]]ӣ, ки бо пулҳо ва нақбҳо пайвастанд, тақсим мекунад. Аз рӯи аҳолӣ, [[Феҳристи шаҳрҳо-миллионерҳои Урупо|шаҳри нахустини миллионер дар Урупо]] (бо назардошти шумораи аҳолии он дар қисматҳои Урупо ва Осиё). Пойтахти пешинаи империяҳои Рум, [[Византия]], имперотуриҳои Лотин ва [[Имперотурии Усмонӣ|Усмонӣ]].

== Номи шаҳр ==
Дар асри VII пеш аз милод, аз ҷониби мустамликадорон, асосан муҳоҷирон аз шаҳри Юнон Мегара шаҳри [[Византия]] {{Sfn|Петросян и Юсупов|1977|страницы=10}} {{Sfn|Пальцева Л. А.|1999|страницы=151, 164—166, 168, 176, 177, 180—181}} {{Sfn|Невская В. П.|1953|страницы=17}}  таъсис ёфтааст. Дар соли 330 императори Рум Константини I Бузург пойтахти империяи Румро ба [[Византия]] кӯчонд, ки ба он номи  Руми Нав дода шуд, аммо ин ном реша надошт ва дере нагузашта пойтахт [[Константинопол]] — шаҳри Константин номида шуд. {{Sfn|Машкин Н. А.|1950|страницы=605, 606}} {{Sfn|Петросян и Юсупов|1977|страницы=39—41, 46}} {{Sfn|БРЭ|2010|страницы=96}} {{Sfn|История Средних веков|1952|страницы=74}}. Дар асри XIII [[арабҳо]] номи ''Истинполин''-ро истифода мебурданд, ки бозгашт ба ибораи {{Lang-el|εἰς τὴν Πόλι(ν)}}   ("ҳақиқӣ поли(н)", "bόli ғарбӣ (n)") - ба шаҳр(е) <ref>[http://concise.britannica.com/ebc/article-9368294/Istanbul Britannica, Istanbul] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20071218080707/http://concise.britannica.com/ebc/article-9368294/Istanbul |date=2007-12-18 }}: ''In the 13th century Arabs used the appellation Istinpolin, a «name» they heard Byzantines use—eis tēn polin—which, in reality, was a Greek phrase that meant «in the city.»''</ref>. Аз ин ҷо номи муосир <ref>Lewis, ix</ref><ref>D. J. Georgacas, The names of Constantinople, ''American Philological Association: Transactions'', Ixxviii (1947), 347-67. См. Edward G. Bourne, The Derivation of Stamboul, ''Τhe American Journal of Philology'', Vol. 8, No. 1 (1887), с. 78-82</ref> метавонист пайдо шавад. Тибқи тафсири дигар, он аз ''Исломбул'' (шаҳри Ислом) бармеояд, ки бо вуҷуди ин, ба мавҷудияти номи зикршудаи ''Истинполин,'' ки ба як номи муосир мувофиқат мекунад, ҳатто пеш аз суқути Константинопол аз ҷониби [[Имперотурии Усмонӣ]], дар соли 1453 шубҳа меорад.<ref>Adrian Room, ''Placenames of the world'', McFarland, 2006, с. 177</ref> Фирмани соли 1760/1761, ки дар амалия ҳаргиз амалӣ намегардад, чун маҷмӯи расмӣ, ки аллакай дар ҳуҷҷатҳои асри XV замони [[Имперотурии Усмонӣ]] пайдо  шудааст. номи ''Исломбул'', яъне бо ислом пур карда шуда аст.<ref>«Istanbul», ''The Encyclopedia of Islam'', Vol. IV, E.J. Brill, Leiden: 1997, с. 224</ref><ref>Alain Servantie, ''Le voyage à Istanbul'', Editions Complexe, 2003, с. 4</ref>. Аз охири садаи XVIII як шакли таҳрифшуда дар кишварҳои Аврупо, аз ҷумла Русия номи ''Истамбул '' ба истифода даромад. Расман, шаҳр пас аз забт шудани туркҳо ва интиқоли пойтахти империя, номгузорӣ нашуд: барои туркҳо ҳамчун ''Истанбул'' буд ва боқӣ монд, барои юнониён - [[Константинопол]] (дар ҳаёти ҳаррӯза ин танҳо {{Lang-el|ὴ Πόλη}} ). [[Имперотурии Усмонӣ]] ҳарду навъи ин номҳои шаҳрро истифода кардааст.<ref>Necipoğlu, Gülru (2010). «From Byzantine Constantinople to Ottoman Kostantiniyye». In ölcer, Nazan. From Byzantion to Istanbul. Istanbul: SSM. ISBN 978-605-4348-04-6, p. 28.</ref>

То соли 1930, номи расмии эътирофшудаи  байналмилалии  шаҳр: [[Константинопол]] ( аз [[забони юнонӣ]]   <span class="nowrap">-</span> &#x2009; <span>"Шаҳри Константин"</span> ; {{Lang-tr|Konstantiniyye}}), ки онро Маҷлиси Миллии Туркия эътироф кардааст: имзои ваколатдори он дар доираи шартномаи Лозанна, ки матни он танҳо топономи Константинополро истифода мебарад <ref>[http://www.lib.byu.edu/~rdh/wwi/1918p/lausanne.html Текст Лозаннского мирного договора (1923)]{{ref-en}}</ref>. Матнҳои расмии Русияи Аҳдномаи Константинопол  дар соли 1724, Шартномаи сулҳи [[Порис]] дар соли 1856, Шартномаи сулҳи [[Сан-Стефано]] 1878 ва Шартномаи [[Берлин]] аз соли 1878 топоними Константинополро истифода бурдаанд, ки баъдан дар Русия ybp қабул карда шуд. Номи дигари таърихӣ то ҳол дар сарлавҳаи Патриархи Константинопол истифода мешавад :''Руми нав'' <ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Константинополь}}</ref> ё ''Руми дуввум'' ( {{Lang-el|Νέα Ρώμη}}  <span lang="el"><span style="font-family: palatino linotype, new athena unicode, athena, gentium, code2000, serif; font-size: 105%;">Νέα Ρώμη</span></span>, {{Lang-la|Nova Roma}}  <span lang="la" style="font-style:italic;">Нова Рома</span> ); То  соли 330 ''Византия'' ( {{Lang-el|Βυζάντιον}}  <span lang="el"><span style="font-family: palatino linotype, new athena unicode, athena, gentium, code2000, serif; font-size: 105%;">Βυζάντιον</span></span> ). Дар Русияи асримиёнагӣ  ва адабиёти дигар  Константинополро ''Сарград'' ё ''Kонстантиновград'' меномиданд, ки дар [[забони булғорӣ]] ва [[Забони сербӣ|сербӣ]]  ''Tsarigrad'' дар айни замон ҳамчун рамзи ғайрирасмии шаҳр  истифода бурда мешавад.

Вақте ки ба ҷойи [[Имперотурии Усмонӣ]] [[29 октябр]]и [[соли 1923]]  [[Туркия|Ҷумҳурии Туркия]] эълон карда шуд, [[Анқара|Анкара]] (Ангора) пойтахти давлат эълон карда шуд, пас он чанд сол маркази маъмурияти ҳукумати камолиҳо ба ( [[Хилофат]] то моҳи марти соли 1924 вуҷуд дошт). 28 марти 1930 <ref>{{Книга|заглавие=The First Turkish Republic: A Case Study in National Development|издательство=[[Издательство Кембриджского университета|Cambridge University Press]]|год=1965|место=Cambridge|автор=Robinson, Richard D.}}</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1023189.stm BBC — Timeline: Turkey]</ref><ref>Room, Adrian, (1993), ''Place Name changes 1900—1991'', Metuchen, N.J., & London:The Scarecrow Press, Inc., ISBN 0-8108-2600-3 p. 46, 86.</ref> мақомоти Туркия истифодаи танҳо нусхаи туркии  номро амр карданд. Дар [[забони туркӣ]] топоними Истанбул ( [isˈtanbuɫ], [ɯsˈtambuɫ] ) тавассути “И” навишта шудааст.

Дар забони юнонӣ, аммо ин ном {{Lang-el|Κωνσταντινούπολη}}   чун дар Юнон ва инчунин дар Кипр расман қабул карда шудааст; инчунин бо забони юнонӣ "Шаҳр" ( {{Lang-el|Πόλη}}, Полис) номида мешавад.

== Ҷуғрофия ==
[[Акс:Istambul_and_Bosporus_big.jpg|рост|мини|256x256пкс| Ҷойгиршавии шаҳр]]

''Аврупо:''

Истанбул мавқеи ҷуғрофии хеле мусоид дорад, шаҳр якбора дар ду қисмати ҷаҳон ҷойгир шудааст: Аврупо ва Осиё, дар роҳи [[Баҳри сиёҳ|Баҳри Сиёҳ]] то [[баҳри Мармар]] ва баъдан то [[Баҳри миёназамин|Баҳри Миёназамин]]. 
{| class="graytable"
|+
| width="25%" |[[Акс:Hagia_Sophia_(5_Aug_2008).jpg|марказ|250x250пкс]]
| width="25%" |[[Акс:Sultan_Ahmed_Mosque,_Istambul.jpg|марказ|250x250пкс]]
| width="25%" |[[Акс:View_of_Süleymaniye_Mosque_from_the_Galata_Tower.jpg|марказ|250x250пкс]]
| width="25%" |[[Акс:Hagia_Eirene_Constantinople_July_2007_001.jpg|марказ|250x250пкс]]
|-
| align="center" | Масҷиди Софияи Муқаддас (Масҷиди  Айя София) 
| align="center" | Масҷиди кабуд, бузургтарин аз ҷиҳати андозаи бино ва аввалин бузургтарин масҷиди шаҳр 
| align="center" | Масҷиди Сулаймонӣ, бузургтарин масҷид бо назардошти масоҳати он 
| align="center" | Калисои Иренаи Муқаддас (Масҷиди Айя Ирена) 
|}

''Осиё:''

Дар тӯли таърихи худ Истанбул яке аз калонтарин шаҳрҳои ҷаҳон буд. То [[Соли 500|соли 500 пеш аз милод]]  Константинопол бо аҳолии аз 400,000 то 500,000, дар муқоиса бо [[Рум|Рим]], дар мубориза барои унвони калонтарин шаҳри ҷаҳон бартарӣ дошт. {{Sfn|Morris|2010|p=113}} То садаи XII, он барои мақоми шаҳри серодами ҷаҳон бо дигар шаҳрҳои бузург, ба монанди [[Бағдод]], Чанъан, Кэйфен ва [[Марв|Марв рақобат мекард]]. Баъдтар, он ҳеч гоҳ бузургтарин шаҳри ҷаҳон набуд, балки бузургтарин шаҳр дар Аврупо боқӣ монд аз [[соли 1500]] то [[Соли 1750|1750]], вақте ки он аз [[Лондон|Лондон гузашта буд]]. {{Sfn|Chandler|1987|pp=463–505}}

Пас аз пошхӯрии империяи Усмонӣ он ба якхела бештар табдил меёбад.

=== Ҷумҳурии Туркия ===
{| class="graytable"
|+
| width="15%" |[[Акс:Istanbul_Galata_Tower_2005-05-30.jpg|марказ|160x160пкс]]
| width="20%" |[[Акс:Basilica_Cistern_Istanbul.JPG|марказ|200x200пкс]]
| width="20%" |[[Акс:Valentin_aqueduc_stambul.jpg|марказ|200x200пкс]]
| width="20%" |[[Акс:Second_Court_Topkapi_2007_80.JPG|марказ|200x200пкс]]
| width="20%" |[[Акс:Car_bed_kap_deu1.jpg|марказ|200x200пкс]]
|-
| align="center" | Бурҷи Галата 
| align="center" | Базилика Cistern (Эребан) 
| align="center" | Акведуки Валента 
| align="center" | Боқимондаҳои сутуни Акрополи Византия, ки имрӯз дар ҳудуди Қасри Топкапъа ҷойгир аст 
| align="center" | Қисмати барқароршудаи девори қалъаи Константинопол 
|}

=== Сайёҳӣ ===
Дар минтақаи теппаҳои шимолу ғарби [[Туркия]] дар ду соҳили гулӯгоҳи Босфор ва аз ҷануб - дар соҳили [[баҳри Мармар]] ҷойгир шудааст. Қисми асосии шаҳр дар [[Аврупо]], хурдтараш - дар [[Осиё]] мебошад. Дар навбати худ, қисмати аврупоии шаҳр  ба ду қисм ҷудо мешавад. Шаҳр мавқеи ҷуғрофии хеле мусоид дорад, Истанбул якбора дар ду қисмати ҷаҳон воқеъ аст: [[Аврупо]] ва [[Осиё]][[Аврупо|,]] дар роҳ аз [[Баҳри сиёҳ|Баҳри Сиёҳ]] ба[[баҳри Мармар]] ва баъдан ба [[Баҳри миёназамин|Баҳри Миёназамин]].

== Таърих ==
=== [[Имперотурии Усмонӣ]] ===
Пас аз забт шудани Константинопол, усмониҳо, онро пойтахти [[Имперотурии Усмонӣ|империяи худ гардонданд]], ва ба барқарор кардани шаҳр шурӯъ карданд. Калисоҳои намоёни православӣ ба [[масҷид]]ҳо, аз ҷумла Собори Софияро, табдил додаанд. ЗамониМеҳмеди II Қасри Топкапъа, Масҷиди Фатҳ ва Бозори Бузург сохта шуданд. Баъди забти [[Миср]] дар соли 1517 баъзе аз рукнҳои муқаддаси исломӣ аз  [[Қоҳира]] ба Константинопол кучонида шуданд. Шаҳр ба маркази олами ислом - [[Хилофат]] мубаддал мегардад.

Дар даврони султон Сулаймони Қонунӣ дар солҳои 1520-1566, барои Константинопол як асри тилоӣ фаро расид. [[Масҷид]]<nowiki/>ҳо, [[мадраса]]ҳо ва дигар биноҳо сохта мешаванд. Сохтмони Масҷиди Сулаймонӣ ҷои махсусро ишғол мекунад. Масҷиди кабуд дар солҳои 1609-1616 дар даврони Султон Аҳмади I бунёд мегардад. Аммо, заминҷунбиҳои шадид ва сӯхторҳо, ба кощиши арзишҳои меъмории шаҳр оварда расониданд.

Дар садаи XIX раванди аврупонидашавии баъзе аз ашрофони усмонӣ шурӯъ мешавад, ки ба услубҳои меъмории Аврупо [[барокко]] таваҷҷуҳ зоҳир мекарданд. Дар даврони ҳукмронии Абдул-Маҷид (1839-1861), даврони Танзимат, дар байни намояндагони табақаҳои олии ҷомеаи [[имперотурии Усмонӣ]], [[забони фаронсавӣ]] ва либоси аврупоӣ, ҳамчун мӯди нави либос, паҳн мешавад, ҳаёти сиёсӣ ва сиёсати динӣ то андозае ба озодшавӣ из ниқоби куҳан  рӯ меоварад. Аломати намоёни тағйирот, кӯчонидани қароргоҳи Султон аз Қасри Топкапъа ба қароргоҳи нави Долмабаҳча буд.

Соли 1845 аввалин пули доимии Галата сохта шуд, аз соли 1850 киштиҳои буғӣ бо гулугоҳи Босфор равуо мекарданд. Соли 1871 хатти трамвай ба кор оғоз кард ва дар соли 1875 хатти хурди [[метро]]и Тунел ба кор даромад. Дар соли 1889 пайванди роҳи оҳан дар байни [[Порис]] ва Константинопол кушода шуд.<ref>[http://www.britannica.com/topic/Orient-Express Orient-Express]</ref><ref>[http://www.orient-express.eu/fr/le-mythe/pari-fou/orient-express-attention-au-depart Orient Express: attention au départ]</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.railblog.ru/vostochnyj-ekspress/ |title=Восточный экспресс |accessdate=2019-12-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200120220322/http://www.railblog.ru/vostochnyj-ekspress/ |archivedate=2020-01-20 }}</ref> ("Экспресси Шарқӣ "). Дар охири садаи XIX  дар шаҳр як системаи муосири қувваи барқ ва обтаъминкунӣ сохта шуд.

Дар охири асри XIX - аввали асри ХХ як қатор иморатҳои бузурги динӣ масеҳӣ сохта шуданд, аз ҷумла калисои католикии Калисои Сент-Энтони Падуа ва Калисои Православии Сегонаи Муқаддас дар Пере. Масеҳиёни мазҳабҳои гуногун дар соли 1910 нисфи аҳолии шаҳрро ташкил дода буданд <ref>{{Cite web|url=http://www.armenianow.com/news/10672/armenian_in_istanbul_diaspora_in_t|title=Armenian in Istanbul: Diaspora in Turkey welcomes the setting of relations and waits more steps from both countries|first=Sara|last=Khojoyan|website=Armenia Now|date=2009-10-16|accessdate=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180806115451/https://www.armenianow.com/news/10672/armenian_in_istanbul_diaspora_in_t|archivedate=2018-08-06}}</ref>.

Дар давраи Ҷанги Якуми Ҷаҳонӣ Туркия иттифоқчии [[Олмон|Олмон буд]]; пас аз шикасти онҳо дар ҷанг 13 ноябри соли 1918 Константинополро артиши [[Англия]], [[Фаронса]] ва [[Итолиё|Италия]] ишғол карданд.

Ҷунбиши миллии турк бо роҳбарии [[Мустафо Камол Отатурк]] бо кумаки назарраси молиявӣ ва низомии ҳукумати болшевикии РСФСР <ref>«Международная жизнь». М., 1963, № 11, стр. 148 (справочная информация от редакции журнала).</ref><ref>В. Шеремет. ''Босфор.'' М., 1995, стр. 241.</ref>, соли 1922 Константинополро аз қувваҳои низомии [[Антанта]] озод кард. 
{| class="graytable"
|+
| width="20%" |[[Акс:Ernst_Koerner_Ansicht_von_Istanbul.jpg|марказ|230x230пкс]]
| width="20%" |[[Акс:Abdullah_frères_-_Sulemaniye_camii,_Istanbul.jpg|марказ|230x230пкс]]
| width="20%" |[[Акс:Yeni_Cami_mosque_and_Eminönü_bazaar.jpg|марказ|230x230пкс]]
| width="20%" |[[Акс:Turkish-map-of-Constantinople,-1526.png|марказ|206x206пкс]]
| width="20%" |[[Акс:Iconographic Encyclopedia of Science, Literature and Art 202.jpg|марказ|230x230пкс]]
|-
| align="center" | Сурати Константинопол, 1910 
| align="center" | Сурати Константинополь асри XIX 
| align="center" |  Масҷиди Нав байни солҳои 1890 ва 1900 
| align="center" | "Шаҳри Константинопол ба ҷануб ба баҳри Мармар менигарад." Харитаи дастнавис аз атласи баҳри туркӣ "Дидаҳои ҷазираҳои Баҳри Миёназамин", 1526, Галиполи. 
| align="center" | Харитаи Константинопол дар луғати Брокхаус ва Эфрон дар охири аср нашр шудааст 
|}
{{Саросарнамо|Galata Kulesi 'nden panorama.jpg|1500px|<center>Манзараи бурҷи Галата соли 1890</center>}}

=== Ноҳияҳои таърихӣ ва маҳаллаҳои Истанбул ===
{{Тасвири дутоӣ|left|Aerial view of Istanbul 19 March 1918.jpg|175|Aerial view of Istanbul on 19 March 1918.jpg|175|Два аэрофотоснимка с изображением Золотого Рога и Босфора, сделанные с немецкого дирижабля 19 марта 1918 года.}} Дар моҳи октябри соли 1923, пас аз ғалабаи ҷунбиши миллии турк бо роҳбарии [[Мустафо Камол Отатурк|Камол Отатюрк]] ва таъсиси [[Туркия|Ҷумҳурии Туркия]], вазифаҳои пойтахти Константинопол ба [[Анқара|Анкара]] гузаштанд, аммо шаҳр нақши маркази тиҷорӣ, саноатӣ ва фарҳангии кишварро нигоҳ дошт.

Пас аз маҷбуран хориҷ кардани аҳолии православӣ аз Туркия дар соли 1923, он ягона шаҳр дар кишвар боқӣ монд, ки дар он аҳолии назарраси юнонӣ сокин буд, аммо як қатор чораҳои табъизомези иқтисодӣ ки аз ҷониби ҳукумати Камолӣ дар солҳои 1930 ва 1940 андешида шуданд, боиси пастравии иқтисодӣ ва харобшавии собиқ як минтақаи пешрафтаи тиҷорат ва фарҳанги юнонӣ Пера шуданд. Дар нимаи дуюми садаи XX таъқиби аҳолии юнонӣ ба вуҷуд омадааст, ба нестшавии ҷамоаи таҳҷойии юнонӣ оварда расонд; Бо вуҷуди ин, Истамбул маркази Патриархати Константинопол бо иқоматгоҳи Патриарх дар маҳаллаи Фанар (Фенер) боқӣ мемонад.

== Иқлим ==
[[Зимистон|Дар зимистон]] ҳарорати миёнаи ҳаво аз +3&nbsp;°C то +9&nbsp;°C аст. Зимистонҳо сард ва намнок мебошанд, ҳароратҳои аз 0&nbsp;°C ба ҳисоби миёна 21 рӯз дар як сол мебошанд. Қариб ҳар фасли зимистон [[барф]] борид <ref name="wbase">{{Cite web |url=http://www.weatherbase.com/weather/weatherall.php3?s=6071&refer=&units=metric&cityname=Istanbul-Turkey |title=Weatherbase.com — Historical Weather for Istanbul, Turkey |accessdate=2019-12-26 |archivedate=2012-05-31 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120531154528/http://www.weatherbase.com/weather/weatherall.php3?s=6071&refer=&cityname=Istanbul-Turkey&units=metric }}</ref>. 
[[Акс:Istanbul_view.jpg|чап|мини|250x250пкс| Зимистон дар Истамбул.]]
Дар канори [[Минтақаҳои субтропикӣ|иқлими минтақаи субтропикӣ воқеъ аст]], аммо  шамолҳои хунук аз шимол таъсир мерасонад <ref>{{Cite web|url=http://www.ibb.gov.tr/sites/ks/en-us/0-exploring-the-city/location/Pages/GeographicalandStrategicPosition.aspx|title=GEOGRAPHIC LOCATION AND STRATEGIC IMPORTANCE|publisher=Istanbul 2010|lang=en|accessdate=2011-09-20|archiveurl=https://www.webcitation.org/65BomXH1u?url=http://www.ibb.gov.tr/sites/ks/en-us/0-exploring-the-city/location/Pages/GeographicalandStrategicPosition.aspx|archivedate=2012-02-04}}</ref>.

[[Зимистон|Дар зимистон]] ҳарорати миёнаи ҳаво аз +3&nbsp;°C то +9&nbsp;°C аст. Зимистонҳо сард ва намнок мебошанд, ҳароратҳои аз 0&nbsp;°C ба ҳисоби миёна 21 рӯз дар як сол мебошанд. Қариб ҳар фасли зимистон [[барф]] борид <ref name="wbase"/>. [[Тобистон|Дар тобистон]] нисбатан гарм аст, ҳарорати миёна аз 19&nbsp;°C то 28&nbsp;°C, давраҳои намии баланди ҳаво мавҷуданд. Аммо, гармии шадид (35&nbsp;°C ва бештар аз он) дар шаҳр камчин аст.

Ба ҳисоби миёна [[Бориш|ҳар сол]] 850 мм [[бориш]], асосан дар шакли [[борон]], ки тақрибан 123 рӯз аст, дучор мешавад <ref name="Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMI)">{{ref-tr}} {{Cite web|url=http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/yillik-toplam-yagis-verileri.aspx?m=istanbul|title=Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü — İstanbul Yıllık Toplam Yağış Verileri (Turkish State Meteorological Service — Istanbul Total Annual Precipitation Data)|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160312093300/http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/yillik-toplam-yagis-verileri.aspx?m=istanbul|archivedate=2016-03-12}} Meteor.gov.org</ref><ref name="BBC">[http://news.bbc.co.uk/weather/forecast/74 BBC — Weather Centre — World Weather — Average Conditions — Istanbul]</ref>.

Шаҳр дар як сол беш аз 2000 соат нури офтоб қабул мекунад <ref name="BBC"/>.

Рутубати ҳавои нисбии миёнаи солона ҳамеша баланд аст, ба ҳисоби миёна тақрибан 71,5% <ref name="wbase"/><ref name="BBC"/>.

Ҳарорати ҳадди ақали −16.1&nbsp;°C [[9 феврал|9 феврали соли]] 1927, ҳадди мутлақ + 40,5&nbsp;°C дар 12 июли соли 2000 ба қайд гирифта шуд <ref name="Meteor.gov.tr PDF">{{ref-tr}} {{Cite web|url=http://www.dmi.gov.tr/files/kurumsal/ekitap/4mevsim2/s5152.pdf|title=İstanbul Bölge Müdürlüğü'ne Bağlı İstasyonlarda Ölçülen Ekstrem Değerler (Extreme Values Measured in Istanbul Regional Directorate)|publisher=Meteor.gov.org|deadlink=yes|accessdate=2010-07-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110524043933/http://www.dmi.gov.tr/files/kurumsal/ekitap/4mevsim2/s5152.pdf|archivedate=2011-05-24}} Page 2 Göztepe (Istanbul) Weather Station Data</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.meteorologyclimate.com/extreme-temperature-records.htm|title=Extreme Temperature Records Worldwide — Istanbul|deadlink=yes|accessdate=2010-07-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071008104939/http://www.meteorologyclimate.com/extreme-temperature-records.htm|archivedate=2007-10-08}}</ref>.

==== Ҷадвали тақсимоти ҳарорати миёнаи ҳарорат ====
{| class="wikitable" border="1"
! rowspan="2" align="center" | Моҳ 
! colspan="2" align="center" | Ҳарорати баланд 
! colspan="2" align="center" | Ҳарорати паст 
! rowspan="2" align="center" | Рӯзҳои боронӣ 
! rowspan="2" align="center" | Рӯзҳои офтобӣ 
|-
! Миёна 
! Мутлақ 
! Миёна 
! Мутлақ 
|-
| Январ 
| align="center" | 9  
| align="center" | 19 
| align="center" | 3 
| align="center" | <math>-</math> 13  
| align="center" | 18 
| align="center" | 2.6 
|-
| Феврал 
| align="center" | 9  
| align="center" | 24 
| align="center" | 2  
| align="center" | <math>-</math> 16 
| align="center" | 15 
| align="center" | 3.3 
|-
| Март 
| align="center" | 11 
| align="center" | 27 
| align="center" | 3 
| align="center" | <math>-</math> 11 
| align="center" | 14 
| align="center" | 4.4 
|-
| Апрел 
| align="center" | 16 
| align="center" | 33 
| align="center" | 7  
| align="center" | <math>-</math> 2  
| align="center" | 9  
| align="center" | 6.6 
|-
| Май 
| align="center" | 21 
| align="center" | 34 
| align="center" | 12 
| align="center" | 2 бошад 
| align="center" | 8 бошад 
| align="center" | 8.9 
|-
| Июн 
| align="center" | 26 
| align="center" | 37 
| align="center" | 16 
| align="center" | 6 
| align="center" | 5 бошад 
| align="center" | 10.8 
|-
| Июл 
| align="center" | 29-ум 
| align="center" | 39 бошад 
| align="center" | 18 
| align="center" | 11 
| align="center" | 4 бошад 
| align="center" | 11.7 
|-
| Август 
| align="center" | 29-ум 
| align="center" | 41 бошад 
| align="center" | 20 
| align="center" | 10 
| align="center" | 3 
| align="center" | 11.3 
|-
| Сентябр 
| align="center" | 25 
| align="center" | 38 бошад 
| align="center" | 15 
| align="center" | 6 
| align="center" | 6 
| align="center" | 8.5 
|-
| Октябр 
| align="center" | 21 
| align="center" | 33 бошад 
| align="center" | 12 
| align="center" | 3 
| align="center" | 10 
| align="center" | 6.2 
|-
| Ноябр 
| align="center" | 15 
| align="center" | 27 
| align="center" | 9 бошад 
| align="center" | <math>-</math> 7 бошад 
| align="center" | 13 бошад 
| align="center" | 4.6 
|-
| Декабр 
| align="center" | 11 
| align="center" | 22 
| align="center" | 5 бошад 
| align="center" | <math>-</math> 12 
| align="center" | 17 
| align="center" | 2.3 
|}

== Ноҳияҳои Истанбул ==
[[Акс:Golden_Horn_and_Sultanahmet.jpg|рост|мини|480x480пкс| Намоиши манзараи ноҳияи Султонаҳмад]]
[[Акс:Map_of_the_Districts_of_Istanbul.png|рост|мини|260x260пкс| Воҳидҳои маъмурии шаҳр]]
Аксарияти ақаллиятҳои мазҳабӣ ва этникӣ дар Туркия дар Истанбул  боқӣ мондаанд. Истанбул дар аксари солҳои таърихи худ як шаҳри космополитӣ будааст, ки дар он туркҳо  аксарияти нисбиро ташкил мекарданд. Дар соли 1910, масеҳиён нисфи аҳолии шаҳрро ташкил медоданд <ref name="Sara Khojoyan">{{Cite web|url=http://www.armenianow.com/news/10672/armenian_in_istanbul_diaspora_in_t|title=Armenian in Istanbul: Diaspora in Turkey welcomes the setting of relations and waits more steps from both countries|author=Sara Khojoyan|website=Armenia Now|date=2009-10-16|accessdate=2012-00-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180806115451/https://www.armenianow.com/news/10672/armenian_in_istanbul_diaspora_in_t|archivedate=2018-08-06}}</ref>.

Аксарияти кулли аҳолии шаҳр [[Суннӣ|мусалмонони]] [[Мусулмон|суннӣ]] мебошанд. Бештарашон фақат пайрави [[Ҳанафӣ|мактаби ҳанафияи]] [[ислом]], танҳо тахмин 10% пайрави[[Шофеъӣ|мактаб]]<nowiki/>и шофеъӣ мебошанд. Бузургтарин шохаи ислом, ки бо суннимизм робита надорад ва шумораи онҳо 4,5 миллион нафарро ташкил медиҳад - Алавиҳо мебошанд. Сеяки онҳо дар Истамбул зиндагӣ мекунанд <ref name="konda"/>. Ҷараёнҳои мистикӣ, аз қабили [[тасаввуф]], пас аз таъсиси Ҷумҳурии Туркия расман манъ карда шуданд, аммо онҳо то ҳол пайравони сершумори худро доранд <ref>{{Cite web|url=https://www.state.gov/j/drl/rls/irf/2007/90204.htm|title=Turkey: International Religious Freedom Report 2007|author=U.S. Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor|publisher=[[Государственный департамент ИМА|U.S. Department of State]]|lang=en|accessdate=2012-03-27}}</ref>.

* Айвонсарой, 
* Оксарой 
* Байрампошо 
* Бакиркой 
* Балат 
* Бебек 
* Бешиктош 
* Боязит 
* Вефа 
* Ғозиусмонпошо, 
* Галата 
* Ҷибалӣ 
* Долмабахҷа, 
* Ешипкой 
* Зейрек, 
* Зейтинбурну, 
* Кабаташ 
* Киагитхона 
* Капали Чарши, 
* Қосимпошо 
* Лалели 
* Ортакой 
* Пера 
* Сариер, 
* Султонаҳмад 
* Сулукуле, 
* Тақсим 
* Фатҳ 
* Фенер, 
* Чуқурҷумъа 
* Шишли, 
* Эминёнӣу 
* Аюб ;

''Осиё:''

* Кадикой 
* Ускудар.
*

=== Тақсимоти маъмурӣ ===
{| class="graytable"
|+
| width="25%" |[[Акс:İstanbul_4904.jpg|марказ|250x250пкс]]
| width="25%" |[[Акс:TaksimSquareIstanbul.jpg|марказ|250x250пкс]]
| width="25%" |[[Акс:Hippodrome_of_Constantinple_1.jpg|марказ|250x250пкс]]
| width="25%" |[[Акс:Fog-over-istanbul-skyscrapers.jpg|марказ|250x250пкс]]
|-
| align="center" | Кӯчаи асосии тиҷорат Истиқлол 
| align="center" | Майдони Тақсим 
| align="center" | Майдони ипподром 
| align="center" | Туман дар Левент 
|}
Аз апрели соли 2008 то ба имрӯз, дар вилояти [[Вилояти Истанбул|Истанбул]] 39 илчаро дар бар мегирад ( {{Lang-tr|ilçe, ilçeleri}}   ) ё ноҳияҳои мунисипалӣ, ҷузъи агломератсияи шаҳрии  Истамбули Бузургтаринро ташкил медиҳанд, ки шумораи аҳолии он -15,029,231 нафарро ташкил медиҳад. (2017 сол).<ref name="Population of Turkey">{{Cite web|url=http://www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27587|title=The Results of Address Based Population Registration System, 2017|date=2018-02-01|publisher={{нп5|Турецкий статистический институт|Turkish Statistical Institute|tr|Türkiye İstatistik Kurumu}}|accessdate=2018-02-18}}</ref> Дар ҳокимяти мунисипалии Истамбул  ( {{Lang-tr|İstanbul Büyükşehir Belediyesi}}   ) фаъолияти тамоми мунисипалиятҳои ноҳиявиро ҳамоҳанг ва назорат мекунад. Ба салоҳияти он масъалаҳои буҷаи умумӣ, андозҳо ва пардохтҳо, таъминоти иҷтимоӣ, лоиҳаҳои инфрасохторӣ, сохтмон, нақлиёт, кабудизоркунӣ ва ғайра дохил мешаванд.

== Аҳолӣ ==
[[Акс:Istiklal_busy_afternoon.JPG|чап|мини| Қариб 3 миллион нафар дар рӯзҳои истироҳат ба кӯчаи Истиқлол ташриф меоранд]]
[[Акс:IstanbulGrowth1975and2011.png|чап|мини| Ду харитае, то андозае ноҳияҳои Истанбул (минтақаҳои кабуд нишон додаанд) дар солҳои 1975 ва 2011 муқоиса мекунанд]]
Дар тӯли таърихи худ Истанбул яке аз калонтарин шаҳрҳои ҷаҳон буд. То [[Соли 500|соли 500 пеш аз милод д.]] Константинопол бо аҳолии аз 400,000 то 500,000, дар муқоиса бо [[Рум|Рим]], дар мубориза барои унвони калонтарин шаҳри ҷаҳон бартарӣ дошт. {{Sfn|Morris|2010|p=113}} То садаи XII, он барои мақоми серодами ҷаҳон бо дигар шаҳрҳои бузург, ба монанди [[Бағдод]], Чангён, Кэйфенг ва [[Марв|Марв рақобат кард]]. Баъдтар, он ҳеч гоҳ бузургтарин дар ҷаҳон набуд, балки бузургтарин шаҳр дар Аврупо боқӣ монд аз [[Соли 1500|1500]] то [[Соли 1750|1750]], вақте ки он аз [[Лондон|Лондон гузашта буд]]. {{Sfn|Chandler|1987|pp=463–505}}

Бино ба Институти омории Туркия аҳолии [[Вилояти Истанбул|мунисапалии Истанбул]] дар охири [[соли 2014]] —15,029,231 нафар буд, бинобар ҳамин 18,6% в аҳолии кишвар инҷо зиндагӣ мекарданд <ref name="Population of Turkey"/>. Тибқи сарчашмаҳои дигар, дар ҳамон сол аҳолӣ дар дохили шаҳр 14,657,434 <ref>{{Cite web|url=http://www.citypopulation.de/Turkey-C20.html|title=Turkey: Provinces and Major Cities|website=City Population.de|quote=The population of the Turkish cities and provinces according to census results and latest register-based tabulations|date=2014-12-31|publisher=Citypopulation|lang=en|accessdate=2015-06-26}}</ref>. Тақрибан 97-98% сокинони пойтахт дар шаҳр зиндагӣ мекарданд, дар муқоиса - 89% дар соли 2007 <ref>{{Cite web|url=http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2%26ENVID%3Dadnksdb2Env%26report%3Dturkiye_ilce_koy_sehir.RDF%26p_il1%3D34%26p_kod%3D1%26p_yil%3D2007%26p_dil%3D1%26desformat%3Dhtml|title=Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı|publisher={{нп5|Турецкий статистический институт|Turkish Statistical Institute|tr|Türkiye İstatistik Kurumu}}|lang=tr|deadlink=yes|accessdate=2018-02-17|archiveurl=https://archive.today/20131231175259/http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&ENVID=adnksdb2Env&report=turkiye_ilce_koy_sehir.RDF&p_il1=34&p_kod=1&p_yil=2007&p_dil=1&desformat=html|archivedate=2013-12-31}}</ref> ва дар соли 1980 61% <ref>{{Cite web|url=http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?nufus80db2%3D%26ENVID%3Dnufus80db2Env%26report%3Dnfs80_ilce_koy_sehir_cinsiyet.RDF%26p_kod%3D1%26p_il%3D34%26p_kod%3D1%26p_yil%3D1980%26desformat%3Dhtml|title=1980 Genel Nüfus Sayimi Veri Tabanı|publisher={{нп5|Турецкий статистический институт|Turkish Statistical Institute|tr|Türkiye İstatistik Kurumu}}|lang=tr|accessdate=2018-02-17|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BtuecxDI?url=http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?nufus80db2=&ENVID=nufus80db2Env&report=nfs80_ilce_koy_sehir_cinsiyet.RDF&p_kod=1&p_il=34&p_kod=1&p_yil=1980&desformat=html|archivedate=2012-11-03}}</ref>. 64.9% (2/3) сокинон дар канори аврупоии шаҳр ва 35.1% (1/3) дар канори Осиёии пойтахт зиндагӣ мекарданд <ref name="ist">{{Cite web|url=http://www.ibb.gov.tr/sites/ks/tr-TR/0-Istanbul-Tanitim/konum/Pages/Nufus_ve_Demografik_Yapi.aspx|title=Istanbul Asian and European population details|quote="İstanbul'da 8 milyon 156 bin 696 kişi Avrupa, 4 milyon 416 bin 867 vatandaş da Asya yakasında bulunuyor (In Istanbul there are 8,156,696 people in Europe, 4,416,867 citizens in Asia)"|date=2013|publisher=İstanbul Büyükşehir Belediyesi|lang=tr|accessdate=2015-06-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090202032514/http://www.ibb.gov.tr/sites/ks/tr-TR/0-Istanbul-Tanitim/konum/Pages/Nufus_ve_Demografik_Yapi.aspx|archivedate=2009-02-02}}</ref>. Истанбул бузургтарин шаҳр дар Аврупо аст, аммо худи қисмати аврупоӣ ҳанӯз аз ҷиҳати шумораи аҳолӣ аз [[Маскав]] камтар аст. Сарфи назар аз он, ки шаҳр аз ҷиҳати шумораи аҳолӣ дар ҷаҳон ҷои чорумро ишғол мекунад (пас аз [[Шанхай]], [[Пекин]] ва [[Лагос]] (ба истиснои Чунцин )   дар байни <a href="./Агломератсияи Шаҳр" rel="mw:WikiLink" data-linkid="1094" data-cx="{&amp;quot;adapted&amp;quot;:true,&amp;quot;sourceTitle&amp;quot;:{&amp;quot;title&amp;quot;:&amp;quot;Городская агломерация&amp;quot;,&amp;quot;thumbnail&amp;quot;:{&amp;quot;source&amp;quot;:&amp;quot;http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Ginza_area_at_dusk_from_Tokyo_Tower.jpg/80px-Ginza_area_at_dusk_from_Tokyo_Tower.jpg&amp;quot;,&amp;quot;width&amp;quot;:80,&amp;quot;height&amp;quot;:60},&amp;quot;description&amp;quot;:&amp;quot;крупный{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} город с окружающими его мелкими населёнными пунктами&amp;quot;,&amp;quot;pageprops&amp;quot;:{&amp;quot;wikibase_item&amp;quot;:&amp;quot;Q159313&amp;quot;},&amp;quot;pagelanguage&amp;quot;:&amp;quot;ru&amp;quot;},&amp;quot;targetTitle&amp;quot;:{&amp;quot;title&amp;quot;:&amp;quot;Агломератсияи Шаҳр&amp;quot;,&amp;quot;pageprops&amp;quot;:{&amp;quot;wikibase_item&amp;quot;:&amp;quot;Q159313&amp;quot;},&amp;quot;pagelanguage&amp;quot;:&amp;quot;tg&amp;quot;},&amp;quot;targetFrom&amp;quot;:&amp;quot;link&amp;quot;}" class="cx-link" id="mwAwY" title="Агломератсияи Шаҳр">агломератсияҳои шаҳрӣ</a> танҳо дар ҷойи 24-ум ва 18-ум мебошад. Зеро ҳудуди шаҳр ба агломератсия тақрибан баробар аст. Имрӯз он яке аз калонтарин агломератсияҳои шаҳрӣ дар Аврупо, ҳамроҳ бо Маскав мебошад <ref name="wup-faq">{{Cite web|url=http://esa.un.org/unup/Documentation/faq.htm|title=Frequently Asked Questions|website=World Urbanization Prospects, the 2011 Revision|date=2012-04-05|publisher=[[Организация Объединённых Наций|The United Nations]]|lang=en|deadlink=yes|accessdate=2012-09-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120907071902/http://esa.un.org/unup/Documentation/faq.htm|archivedate=2012-09-07}}</ref><ref name="wup-pop">{{Cite web|url=http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/WUP2011-F11a-30_Largest_Cities.xls|title=File 11a: The 30 Largest Urban Agglomerations Ranked by Population Size at Each Point in Time, 1950–2025|website=World Urbanization Prospects, the 2011 Revision|date=2012-04-05|format=xls|publisher=[[Организация Объединённых Наций|The United Nations]]|lang=en|accessdate=2012-09-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120704051126/http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/WUP2011-F11a-30_Largest_Cities.xls|archivedate=2012-07-04}}</ref>. Афзоиши солонаи аҳолии Истамбул 3,45% дар байни ҳафтоду ҳашт мегаполисҳои калонтарини кишварҳои OECD баландтарин аст.

Махсусан афзоиши назарраси аҳолӣ дар нимаи дуюми садаи XX ба назар расид, шумораи аҳолии шаҳр аз соли 1945 то 2000 даҳ маротиба афзоиш ёфт. {{Sfn|Turan|2010|p=224}} Афзоиш, бо сабаби васеъ намудани ҳудуди шаҳр, бахусус дар байни соли 1980 ва 1985, вақте ки шумораи сокинони қариб ду баробар афзуда буд, руй додааст <ref name="mmi-history">{{Cite web|url=http://www.ibb.gov.tr/en-US/Organization/MunicipalHistory/Pages/AnaSayfa.aspx|title=History of Local Governance in Istanbul|publisher=Istanbul Metropolitan Municipality|lang=en|accessdate=2011-12-21}}</ref>. Афзоиши назаррас дар асрҳои ХХ ва ХХI асосан аз ҷониби муҳоҷирони минтақаҳои шарқии Туркия, ки дар ҷустуҷӯи кор ва шароити беҳтари зиндагӣ мебошад. Шумораи сокинони шаҳр, ки аз ҳафт вилоятҳои шимолӣ ва шарқӣ сарчашма мегиранд, аз аҳолии ин вилоятҳо зиёдтар буд; зиёда аз ним миллион нафар сокинони Истанбул аз вилоятҳои [[Вилояти Сивас|Сивас]] ва [[Вилояти Қастамунӣ|Кастамону]] мебошанд. Истанбул дар ҷаҳон аз рӯи паноҳандаи шумораи гурезаҳо дар ҷаҳон ҷои аввалро ишғол мекунад (тақрибан 559 ҳазор нафар) ва шумораи зиёди муҳоҷирони кишварҳои гуногун дар шаҳр зиндагӣ мекунанд <ref name="MK">[https://mk-turkey.ru/life/2018/12/05/mopn-stambul-zanimaet.html МК Турция. Стамбул занимает первое место по количеству принятых сирийских беженцев]</ref>. Танҳо 28% сокинони шаҳр дар дар ҳаминҷо таваллуд шудаанд <ref name="konda"/>. 
[[Акс:Greeks_in_Istanbul_1844_1997.png|мини|300x300пкс| <small>Сокинони юнонитабори Истанбул ва ҳиссаи онҳо дар шумораи умумии аҳолии шаҳр (1844-1997). Мубодилаи аҳолии юнонӣ-туркӣ дар [[соли 1923]], андоз ба сарват дар [[соли 1942]] ва куштори  Истанбул дар [[соли 1955]] ба якбора коҳиш ёфтани ҷомеаи юнонӣ мусоидат кард. </small> ]]
Истамбул дар таърихи тӯлонии худ як шаҳри космополитӣ будааст, ки дар он туркҳо танҳо аксарияти нисбиро ташкил мекарданд. Ҳамин тавр, дар соли 1910, масеҳиён нисфи аҳолии шаҳрро ташкил доданд <ref name="Sara Khojoyan"/>.

Аз миёнаҳои солҳои 90-ум, иқтисоди Истанбул яке аз иқтисодиёти зуд рушдёбандаи шаҳрҳо дар доираи Созмони ҳамкории иқтисодӣ ва рушд буд.<ref name="oecd">{{Cite web|url=http://www.oecd.org/gov/regionaldevelopment/40317916.pdf|title=OECD Territorial Reviews: Istanbul, Turkey|website=Policy Briefs|date=2008-03|publisher=[[Организация экономического сотрудничества и развития|OECD]]|accessdate=2012-08-20|archiveurl=https://www.webcitation.org/6H7JrqG23?url=http://www.oecd.org/gov/regional-policy/40317916.pdf|archivedate=2013-06-04}}</ref> Мувофиқи тадқиқоти Институти Глобалии Маккинси, то соли 2025 шаҳр дар рӯйхати ММД-и  дар ҷаҳон ҷои 14-умро ишғол хоҳад кард ва афзоиши номиналӣ дар айни замон тақрибан 291,5 миллиард долларро ташкил хоҳад дод.<ref>{{Cite web|url=http://www.foreignpolicy.com/articles/2012/08/13/the_most_dynamic_cities_of_2025|title=The Most Dynamic Cities of 2025|website=Foreign Policy|accessdate=2013-04-13|archiveurl=https://www.webcitation.org/6H7JsUGZz?url=http://www.foreignpolicy.com/articles/2012/08/13/the_most_dynamic_cities_of_2025|archivedate=2013-06-04|year=2012|month=September/October}}</ref> он 27% тамоми Туркия ва 20%  тамоми қувваи коргарӣ дар мамлакат ташкил медиҳад.<ref name="urge">{{Cite web|url=http://www.urge-project.ufz.de/istanbul/general.htm|title=Presentation of Reference City: Istanbul|publisher=Urban Green Environment|deadlink=yes|accessdate=2011-12-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120117090125/http://www.urge-project.ufz.de/istanbul/general.htm|archivedate=2012-01-17|year=2001}}</ref> ММД ба ҳар сари аҳолӣ дар Истамбул аз ҳисоби миёнаи миллӣ 70% баландтар аст ва ҳосилнокӣ дар минтақа тақрибан 50% баландтар аст, дар иқтисоди Истанбул асосан маҳсулоти баландсифат истеҳсол мешавад. Қариб 40% тамоми андозҳои Туркия дар ин ҷо ҷамъ оварда мешаванд. Ба ин нишондиҳандаҳо инчунин 30 миллиардерро ки дар ин шаҳр истиқомат мекунанд дарбар мегирад.<ref name="Melby">{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/calebmelby/2012/03/16/moscow-beats-new-york-london-in-list-of-billionaire-cities/|title=Moscow Beats New York, London In List Of Billionaire Cities|first=Caleb|last=Melby|website=Forbes|date=2012-03-16|accessdate=2012-03-27|archiveurl=https://www.webcitation.org/6H7JuuPCG?url=http://www.forbes.com/sites/calebmelby/2012/03/16/moscow-beats-new-york-london-in-list-of-billionaire-cities/|archivedate=2013-06-04}}</ref>

Аксарияти ақаллиятҳои мазҳабӣ ва этникии Туркия дар Истанбул истиқомат мекунанд. Аксарияти кулли аҳолии шаҳр [[Суннӣ|мусалмонони]] [[Мусулмон|суннӣ]] мебошанд. Бештарашон  пайрави [[Ҳанафӣ|мактаби]] [[Ҳанафӣ|ҳанафи]]<nowiki/>и [[ислом]], ва 10% пайрави [[Шофеъӣ|мактаби]] [[Шофеъӣ|шофеъи]] мебошанд. Бузургтарин мазҳаби ислом, ки ба мазҳаби [[суннӣ]] робита надорад ва шумораи онҳо 4,5 миллион нафарро ташкил медиҳад - алавиҳо мебошанд. Сеяки  онҳо дар Истанбул аст<ref name="konda">{{Cite web|url=https://www.scribd.com/doc/37355320/Social-structure-survey-2006-KONDA-Research|title=Social Structure Survey 2006|description=Доступ к отчётам KONDA непосредственно с собственного сайта требует регистрации|publisher=KONDA Research|accessdate=2012-03-27|year=2006}}</ref>. Ҷараёнҳои мистикӣ, аз қабили [[тасаввуф]], пас аз таъсиси Ҷумҳурии Туркия расман манъ карда шуданд, аммо онҳо то ҳол пайравони сершумори худро доранд <ref>{{Cite web|url=https://www.state.gov/j/drl/rls/irf/2007/90204.htm|title=Turkey: International Religious Freedom Report 2007|author=U.S. Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor|publisher=[[Государственный департамент ИМА|U.S. Department of State]]|lang=en|accessdate=2012-03-27}}</ref>.

Патриарх Константинопол аз асри VI  ки  Патриархи умумидунёӣ ва раҳбари миллионҳо пайравони мазҳаби православиӣ масеҳиёни ҷаҳон  аст,<ref>{{Cite web|url=http://www.patriarchate.org/patriarchate/history|title=History of the Ecumenical Patriarch|publisher=[[Константинопольская православная церковь|The Ecumenical Patriarch of Constantinople]]|lang=en|accessdate=2012-06-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120608070522/http://www.patriarchate.org/patriarchate/history|archivedate=2012-06-08}}</ref>. Аз соли [[Соли 1601|1601,]] макони зисташ Собори Георгийи муқадасси Истанбул аст.<ref>{{Cite web|url=http://www.patriarchate.org/patriarchate/stgeorge|title=The Patriarchal Church of Saint George|publisher=[[Константинопольская православная церковь|The Ecumenical Patriarch of Constantinople]]|lang=en|accessdate=2012-06-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120531040910/http://www.patriarchate.org/patriarchate/stgeorge|archivedate=2012-05-31}}</ref>. Дар асри XIX масеҳиёни ин шаҳр, чун қоида, юнонӣ ё арманиҳо буданд {{Sfn|Çelik|1993|p=38}}. Инчунин дар Истанбул қароргоҳи роҳбари калисои хурди православии турк воқеъ аст. Ҳодисаҳои асри XX, аз ҷумла табодули аҳолии юнонӣ-туркӣ дар соли 1923, ҷорӣ кардани андоз ба сарват дар [[соли 1942]] ва куштори Истанбул дар соли 1955, шумораи юнониҳоеро, ки дар  Фенер ва Самат сокин шуда буданд, коҳиш додааст. Дар аввали асри XXI онҳо 3000 нафарро ташкил мекард (дар муқоиса бо  соли 1910, 260,000 нафар) {{Sfn|Athanasopulos|2001|p=82}} <ref>{{Cite web|url=http://www1.mfa.gr/en/issues-of-greek-turkish-relations/relevant-documents/the-greek-minority-and-its-foundations-in-istanbul-gokceada-imvros-and-bozcaada-tenedos.html|title=The Greek Minority and its foundations in Istanbul, Gokceada (Imvros) and Bozcaada (Tenedos)|date=2011-03-21|publisher=Hellenic Republic Ministry of Foreign Affairs|lang=en|deadlink=yes|accessdate=2012-06-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120726194222/http://www.mfa.gr/en/issues-of-greek-turkish-relations/relevant-documents/the-greek-minority-and-its-foundations-in-istanbul-gokceada-imvros-and-bozcaada-tenedos.html|archivedate=2012-07-26}}</ref>. Куштори арманиҳо боиси камшавии шумораи аҳолии арманӣ дар Туркия гардид, ки дар натиҷа имрӯз дар Истанбул аз 50 000 то 70 000 арманӣ мавҷуд аст, дар муқоиса бо 164,000 нафар  [[соли 1913]] <ref>{{Cite web|url=http://worldpopulationreview.com/world-cities/istanbul-population/|title=Istanbul Population 2015|date=2015-07-07|publisher=World Population Review|lang=en}}</ref>. 
[[Акс:Sultan_Ahmed_Mosque_Istanbul_Turkey_retouched.jpg|чап|мини| <small>Соли [[Соли 1616|1616 ба анҷом расида]], Масҷиди [[Изник|Султонаҳмад]] ба шарофати [[Изник|тахтачаи]] кабуди "[[изник]]", ки дохили онро [[Изник|ороиш]] медиҳад, бо номи Масҷиди кабуд [[Изник|машҳур аст.]]</small> <ref name="bluemosque">{{Cite web|url=http://www.bluemosque.co/|title=Blue Mosque|website=bluemosque.co|accessdate=2014-06-12}}</ref> ]]

== Иқтисод ==
Аз миёнаҳои солҳои 90-ум, иқтисоди Истанбул яке аз иқтисодиёти тезтар рушдёбандаи шаҳрӣ дар доираи Созмони ҳамкории иқтисодӣ ва рушд буд.<ref name="oecd"/> Мувофиқи тадқиқоти Институти Глобалии Маккинси, шаҳр то соли 2025  дар рӯйхати ММД-и шаҳрҳои ҷаҳон ҷои 14-умро ишғол хоҳад кард ва афзоиши номиналӣ  тақрибан 291,5 миллиард долларро ташкил хоҳад дод.<ref>{{Cite web|url=http://www.foreignpolicy.com/articles/2012/08/13/the_most_dynamic_cities_of_2025|title=The Most Dynamic Cities of 2025|website=Foreign Policy|accessdate=2013-04-13|archiveurl=https://www.webcitation.org/6H7JsUGZz?url=http://www.foreignpolicy.com/articles/2012/08/13/the_most_dynamic_cities_of_2025|archivedate=2013-06-04|year=2012|month=September/October}}</ref> он 27% ММД-и Туркия ва 20% -ро  тамоми қувваи коргарӣ дар мамлакатро ташкил медиҳад..<ref name="urge"/> ММД ба ҳар сари аҳолӣ дар Истанбул аз ҳисоби миёнаи миллӣ 70% баландтар аст ва ҳосилнокӣ дар минтақа тақрибан 50% баландтар аст, дар иқтисоди Истанбул асосан маҳсулоти баландсифат истеҳсол мешавад. Қариб 40% тамоми андозҳои Туркия дар ин ҷо ҷамъ оварда мешаванд. Ин нишондиҳандаҳо инчунин 30 миллиардерҳои сокини шаҳрро дарбар мегиранд.<ref name="Melby"/>

=== Саноат ===
Истанбул дорои саноати диверсификатсияшуда мебошад. Иқтисодиёт асосан ба муҳандисӣ, аз ҷумла ба саноати мошинсозӣ, кимиёвӣ, семент, хӯрокворӣ, сабук, полиграфӣ, электротехникӣ, саноати коркарди коғазӣ ва шиша, савдо ва туризм асос ёфтааст. Ғайр аз он, равғани зайтун, маҳсулоти тамоку, воситаҳои нақлиёт, электроника ва ғайраҳо истеҳсол карда мешаванд.<ref name="urge"/> Бо вуҷуди он, ки иқтисодиёт асосан молҳои арзиши изофаро истеҳсол мекунад, бисёр молҳои камарзиш ба таври фаъол истеҳсол карда мешаванд. Инҳо, шириниҳои туркӣ, либоси сифаташ миёна, либосҳои миллӣ ва бисёр дигарҳо мебошанд. Гарчанде ки онҳо дар маҷмӯъ танҳо 26% ММД-и шаҳрро ташкил медиҳанд, онҳо бо вуҷуд 80% содиротро ташкил медиҳанд.<ref name="oecd"/><ref>{{Cite web|url=http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/361031.asp|title=Dış Ticaretin Lokomotifi İstanbul|date=2006-02-13|publisher=NTV-MSNBC|lang=tr|accessdate=2012-03-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/6H7JvtAwk?url=http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/361031.asp|archivedate=2013-06-04}}</ref>

=== Сайёҳӣ ===
Истанбул макони хеле маъмули сайёҳӣ мебошад. Ин бахш бо суръати баланд рушд мекунад. Агар дар соли 2000 ба шаҳр 2,4 миллион сайёҳони хориҷӣ ташриф оварда бошанд, пас дар соли 2012 он аллакай 11,6 миллион нафар буданд, ки он дар байни роҳхатҳои машҳури сайёҳӣ дар ҷаҳон дар ҷои панҷум мебошад. Ҷойҳои асосии  гардишгарии сайёҳӣ дар қисми аврупоии шаҳр мебошанд. Тақрибан 90% меҳмонхонаҳо дар ин ҷо воқеанд. Дар шаҳр ҳафтод осорхонаҳо ҳастанд, ки аз онҳо танҳо Қасри Топкапъа ва Масҷиди София 30 миллион доллар даромади солона ба даст меоранд. Дар маҷмӯъ 17 қаср, 64 масҷид ва 49 калисоҳои таърихӣ, инчунин дигар ҷойҳои тамошобоби қадимӣ (сутунҳо, қалъаҳо, танкҳои зеризаминӣ ва ғайра) мавҷуданд. ) <ref name="iv&c">{{Cite web|url=http://www.igd.com.tr/Upload/file_4d9f1f3815b2d.pdf|title=Istanbul '10|website=Turkey Tourism Market Research Reports|publisher=Istanbul Valuation and Consulting|deadlink=yes|accessdate=2012-03-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120616194425/http://www.igd.com.tr/Upload/file_4d9f1f3815b2d.pdf|archivedate=2012-06-16|year=2010}} (n.b. Source indicates that the Topkapı Palace Museum and the Hagia Sophia together bring in {{Nobr|55 million [[Turkish lira|TL]]}}, approximately {{Nobr|$30 million}} in 2010, on an annual basis.)</ref> 
{| class="graytable"
|+
| width="25%" |[[Акс:Şişli-Mecidiyeköy Station in November 2022.jpg|марказ|250x250пкс]]
| width="25%" |[[Акс:EsentepeGirişi.jpg|марказ|250x250пкс]]
| width="25%" |[[Акс:DSC04560_Istanbul_-_Bazaar_-_Foto_G._Dall'Orto_29-5-2006.jpg|марказ|250x250пкс]]
| width="25%" |[[Акс:SpiceBazaarIstanbul32msu.jpg|марказ|250x250пкс]]
|-
| align="center" | Ҷевахир, бузургтарин маркази савдо дар Аврупо 
| align="center" | Гайреттепе, яке аз ноҳияҳои асосии молиявии шаҳр 
| align="center" | Бозори Гранд 
| align="center" | Бозори Миср 
|}

== Илм ва маориф ==
Истанбул маркази илмии Туркия аст. Дар шаҳр якчанд донишгоҳҳои давлатӣ, аз ҷумла Донишгоҳи Истамбул, Донишгоҳи техникии Истанбул, Донишгоҳи Мармара ва Донишгоҳи Босфор, инчунин якчанд донишгоҳҳои хусусӣ: Эдитепе, Малтепе, Галатасарай, Фатиҳ ва дигарон мавҷуданд, инчунин Академияи иқтисод ва савдои Истанбул, Мактаби олии техникӣ, Академияи санъати тасвирӣ, Консерваторияи Истанбул ва дигар муассисаҳои таҳсилоти олӣ. Якчанд ҷамъиятҳои илмӣ вуҷуд доранд: Ҷамъияти тиббии Туркия, Ҷамъияти биологии Туркия, Ҷамъияти кимиёвии туркӣ. Калонтарин китобхонаҳои шаҳр: Китобхонаи донишгоҳи Истамбул ва Китобхонаи Донишгоҳи техникии Истанбул, Китобхонаи Сулеймания, Китобхонаи Баязид. Калонтаринашон Донишгоҳи Истамбул (тақрибан 140,000 донишҷӯ), Донишгоҳи Мармара (тақрибан 55,000 донишҷӯ) мебошанд. [[Донишгоҳи Мармара]] донишгоҳҳои бисёрзабонаи Туркия мебошад, ки дар он дар баъзе факултаҳо таҳсил бо забонҳои англисӣ, олмонӣ, фаронсавӣ ва ғайра гузаронида мешавад. забонҳо. Дар шаҳр бисёр мактабҳои миёнаи хусусӣ ва давлатӣ, мактабҳои ҳарбӣ мавҷуданд.

== Фарҳанг ва дин ==
=== Дин ===
Дар айни замон, аксарияти кулли сокинони шаҳр [[Мусулмон|мусалмонон]] ва пайравони [[Суннӣ|суннимазҳабанд]].

Ҷамъияти хурди юнониёни православӣ ҳифз карда шудааст, ки то соли 1920 ақаллияти назарраси пойтахти усмониро ташкил медод (дар аввали асри ХХ беш аз 100 ҳазор нафар буд <ref>{{Cite web|url=http://www1.mfa.gr/en/issues-of-greek-turkish-relations/relevant-documents/the-greek-minority-and-its-foundations-in-istanbul-gokceada-imvros-and-bozcaada-tenedos.html|title=The Greek Minority and its foundations in Istanbul, Gokceada (Imvros) and Bozcaada (Tenedos)|deadlink=yes|accessdate=2012-04-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120726194222/http://www.mfa.gr/en/issues-of-greek-turkish-relations/relevant-documents/the-greek-minority-and-its-foundations-in-istanbul-gokceada-imvros-and-bozcaada-tenedos.html|archivedate=2012-07-26}}</ref> ). Дар чоряки Фанар (Фенер) маркази Калисои Православии Константинопол воқеъ аст ( {{Lang-tr|Rum Ortodoks Patrikhanesi}}  <span lang="tr" style="font-style:italic;">Рум Ортодокс Патриканеси</span> ) ва иқоматгоҳи Патриархи <span lang="tr" style="font-style:italic;">Эмененикӣ</span>.

Ҷамъиятҳои назарраси пайравони дигар ҷараёнҳои [[Масеҳият|дини масеҳӣ]] ва [[Яҳудият|дини яҳудӣ низ ҳастанд]]. Аз соли 1461, яке аз патриархатҳои худмухтори Калисои Арманистон - Патриархати Константинопол  вуҷуд дорад.

Дастрасӣ ба зиёратгоҳҳои мазҳабии ғайриисломӣ, вақте ки хидмат гузаронида намешавад, дар аксар ҷойҳо ҳамеша ройгон аст ва дар синагогаҳо бояд сабти номи пешакӣ ва пешниҳоди шиноснома талаб карда мешавад. 
{| class="graytable"
|+
| width="25%" |[[Акс:Sergius_and_Bacchus_Church_February_2011.JPG|марказ|250x250пкс]]
| width="25%" |[[Акс:Sokollu_Mehmet_Pasha_Camii_exterior.jpg|марказ|264x264пкс]]
| width="25%" |[[Акс:Patriarchate_Constantinopolis.jpg|марказ|250x250пкс]]
| width="25%" |[[Акс:Synagogue_Neve_Shalom_Istanbul.jpg|марказ|250x250пкс]]
|-
| align="center" | Софияи хурд  
! align="center" | Масҷиди Мехмет Соколлу Паша 
| align="center" | Литургия дар Собори Георгийи Муқаддас дар Фанар. 
| align="center" | Синагогаи асосии Истанбул " Нев Шалом " 
|}

=== [[Осорхона]]ҳо ===
Бузургтарин осорхонаҳои шаҳр: Масҷиди кабуд, Масҷиди Сулаймонӣ, Осорхонаи  ибодагоҳи София, Осорхонаи бостоншиносии Истанбул, Осорхонаи мусаввараҳо ва ҳайкалтарошӣ, Осорхонаи Қасри Топқапъа, Осорхонаи Мозаика, Осорхонаи санъати туркӣ ва исломӣ, Осорхонаи фарҳанги шарқӣ, Осорхонаи мунисипалӣ, Осорхонаи Долмабахҷе бо бурҷи соат, Yedikule, Калисои Хора, Осорхонаи Пера дар Бейоғлу, Осорхонаи Сакиб Сабанҷӣ, осорхона-китобхонаи Аҳмад Ҳамдии Tанпунара, Осорхонаи бегуноҳӣ, ва дигарон.

=== Театрҳо ва намоишгоҳҳо ===
Театрҳо: Шаҳрӣ, «Кен-Тер», «Ҳарбийе», «Фатих», «Гултеппа,» «Kaдикей» хонаи опера «Максим».

==== Намоишгоҳҳо ====
Ҳар ду сол дар шаҳр Биенналеи санъати муосир баргузор мешавад.

=== ВАО ===
Рӯзномаҳо Sabah <ref>[http://www.sabah.com.tr Сайт газеты «Сабах»]</ref>, Radical <ref>[http://www.radikal.com.tr Сайт газеты «Радикал»]</ref>, Milliet <ref>[http://www.milliyet.com.tr Сайт газеты «Миллиет»]</ref>, Jumkhuriyet <ref>[http://www.cumhuriyet.com.tr Сайт газеты «Джумхуриет»]</ref> ва дигарон нашр карда мешаванд.

==== ТВ ====
Шумораи зиёди ширкатҳо ва студияҳои телевизионии миллӣ ва маҳаллӣ: CNBC-e, CNN Türk, MTV Türkiye, NTV Turkey, Kanal D, ATV Туркия, Show TV, Star TV, Cine5, SKY Türk, TGRT, Kanal 7, Kanal Türk, Flash TV, СТВ, Хабер ва дигарон.

== Меъморӣ ==
Дар байни онҳое, ки дар муайян кардани чеҳраи меъмории шаҳр нақши калон доранд, меъмор Синан қайд карда мешавад.

== [[Ҷозибаҳои гардишгарӣ]] ==
Ҷозибаҳои гардишгарии асосии шаҳр аз рӯи ҷойгиршавӣ ба чор гурӯҳ тақсим мешаванд:

* Гурӯҳи асосии тамошобоб дар маркази таърихии Истанбул, ноҳияи Султонаҳмад; 
* Гурӯҳи дуввум дар ғарби марказ, дар минтақаҳои Боязит ва Фатҳ; 
* Дар соҳили шимолии халиҷи Шохи тилоӣ гурӯҳи сеюми ҷозибаҳои гардишгарӣ дар минтақаҳои Галата, Тақсим, Бешиктош; 
* Алоҳида, ҷозибаҳои гардишгарӣ дар соҳили шарқии Истанбул мебошанд.

Рӯйхати [[ҷозибаҳои гардишгарӣ]] аз рӯи намудҳои сохтор ва давраҳои таърихӣ дар зер оварда шудааст.

=== Давраи Румии Византия ===
{{тарҷума}}
{{Сутунҳо}}
{{Col-4}}
* [[Цистерна Базилика]]
* [[Акведук Валента]]
* [[Площадь Ипподром|Ипподром]]

{{Col-4}}
* [[Арка Феодосия]]
* [[Городские стены (Константинополь)|Городские стены]]
* [[Золотые ворота (Константинополь)|Золотые ворота]]

{{Col-4}}
* [[Чемберлиташ|Колонна]] и [[обелиск Константина]]
* [[Колонна Маркиана]]
* [[Готская колонна]]
{{Col-4}}

* [[Большой дворец (Константинополь)|Музей дворцовых мозаик]]
* [[Влахерны]]
{{Col-end}}
{| class="graytable"
|+
| width="15%" |[[Акс:Snake_column_Hippodrome_Constantinople_2007.jpg|марказ|278x278пкс]]
| width="15%" |[[Акс:Hippodrome_Constantinople_2007_009.jpg|марказ|277x277пкс]]
| width="25%" |[[Акс:Hippodrome_Constantinople_2007_007.jpg|марказ|276x276пкс]]
| width="20%" |[[Акс:Column_of_Constantine,_July_2010.jpg|марказ|276x276пкс]]
| width="25%" |[[Акс:Hippodrome_Constantinople_2007_001.jpg|марказ|280x280пкс]]
|-
| align="center" | Сутуни мор, майдони ипподром 
| align="center" | Обелиски Константин, майдони ипподром 
| align="center" | Обелискии Теодосий дар майдони ипподром 
| align="center" | Сутуни Константин дар майдони Чемберлиташ 
| align="center" | Фаввораи Олмон, майдони ипподром 
|}

=== Калисоҳои давраи Византия (аз ҷумла пештара) ===
{{тарҷума}}
{{Сутунҳо}}
{{Col-2}}
* [[Собор Святой Софии (Константинополь)|Собор Святой Софии (Айя-Софья)]]
* [[Монастырь Пантократора|Монастырь Вседержителя (Зайрек-джами)]]
* [[Студийский монастырь]]
* [[Монастырь Хора|Монастырь Хора (Карие-джами)]]
* [[Мирелейон|Монастырь Мирелейон (Будрум-джами)]]
* [[Монастырь Липса]]
* [[Церковь Богородицы Паммакаристы|Церковь Богородицы Паммакаристы (мечеть Фетие-джами)]]
* [[Церковь Христа Пантепопта|Церковь Христа Пантепопта (Эски Эмарет-джами)]]
* [[Церковь Святой Ирины|Церковь Святой Ирины (Айя-Ирена)]]
* [[Церковь одного дня|Церковь исполнения желаний]]
* [[Монастырь Святого Георгия Кудунского]]
* [[Болгарская церковь им. Святого Стефана]]

{{Col-2}}

* [[Церковь Святых Сергия и Вакха|Церковь Святых Сергия и Вакха (Малая Святая София или Кючюк Айя-София)]]
* [[Церковь Марии Монгольской]]
* [[Церковь Святой Феодосии|Церковь Святой Феодосии (мечеть Гуль-джами)]]
* [[Церковь Святой Фёклы|Церковь Петра и Марка (мечеть Атик Мустафы-паши)]]
* [[Церковь Святого Феодора (Константинополь)|Церковь Св. Феодора (Мола Гюрани-джами)]]
* [[Церковь Иоанна Предтечи (Константинополь)|Церковь Иоанна Предтечи в Трулло]]
* [[Церковь Богородицы Кириотиссы|Церковь Богородицы Кириотиссы (мечеть Календерхане)]]
* [[Церковь Святого Андрея в Крисе]]
{{Col-end}}

=== Калисоҳои муосир ===

* Калисои Сент-Энтони Падуа

=== Масҷидҳо ===
{{тарҷума}}
{{Сутунҳо}}
{{Col-3}}

* [[Шехзаде (мечеть)|Мечеть Шехзаде]]
* [[Голубая мечеть (Стамбул)|Мечеть Султанахмед («Голубая мечеть»)]]
* [[Мечеть Сулеймание|Мечеть Сулеймание (Сулеймание-джами)]]
* [[Мечеть Рустема-паши|Мечеть Рустема-паши (Эминёню)]]
* [[Новая мечеть|Новая мечеть (Мечеть Йени Джами)]]

{{Col-3}}

* [[Мечеть Беязит]]
* [[Мечеть Фатих]]
* [[Мечеть Лалели]]
* [[Мечеть Пертевниял Валиде Султан|Мечеть Валиде-Султан (Аксарай)]]

{{Col-3}}

* [[Мечеть Султан Селим]]
* [[Мечеть Нуросманийе]]
* [[Мечеть Ортакёй]]
* [[Мечеть Михримах Султан (Эдирнекапы)]]
* [[Мечеть Михримах Султан (Ускюдар)]]
{{Col-end}}

=== Қасрҳо ===
{{Сутунҳо}}
{{Col-3}}
* Қасри султонии Топирқалъа 
* Қасри Долмабахҷе
* Қасри Юлдуз

{{Col-3}}
* Текфур Сарой
* Буколеон 
* Маслак (қаср)

{{Col-3}}
* Қасри Гёксу
* Қасри Бейлербей 
* Қасри Айнали Кавак 
{{Col-end}}
{| class="graytable"
|+
| width="20%" |[[Акс:Istanbul_Topkapi_Sarayi.JPG|марказ|250x250пкс]]
| width="20%" |[[Акс:Dolmabaçe_Palace_gate_(7697831862).jpg|марказ|250x250пкс]]
| width="20%" |[[Акс:Malta_Kiosk_March_2008e.JPG|марказ|250x250пкс]]
|-
| align="center" | Дарвозаи Қасри Топқапъа 
| align="center" | Дарвозаи Қасри Долмабаҳче 
| align="center" | Павильони Қасри Юлдузи Малта 
|}
{| class="graytable"
|+
| width="20%" |[[Акс:Twierdza_Rumeli_Istambuł_RB1.jpg|марказ|280x280пкс]]
| width="20%" |[[Акс:Bosfor_B17-12.jpg|марказ|250x250пкс]]
|-
| align="center" | Қалъаи Румелихисар 
| align="center" | Қалъаи Анадолухисар 
|}

=== Майдонҳо ===
{{тарҷума}}
{{Сутунҳо}}
{{Col-2}}
* [[Площадь Ахмедие]] (старое название Площадь Ипподром)
* [[Площадь Таксим]]
{{Col-2}}
* [[Чемберлиташ|Площадь Чемберлиташ]]
* [[Площадь Беязит]]
* [[Площадь Новой мечети]]
{{Col-end}}

=== Қалъаҳо ===

* Румелихисар (қалъаи Румел) 
* Анадолухисар (Қалъаи Анадолу) 
* Замок Йедикуле

=== Манораҳо ===
* Бурҷи Галата 
* Бурҷи Боязит 
* Бурҷи Майдон

{| class="graytable"
|+
| width="25%" |[[Акс:Kız_Kulesi.jpg|марказ|250x250пкс]]
| width="25%" |[[Акс:Exterior_view_of_Beylerbeyi_Palace_from_the_Bosphorus_(1).jpg|марказ|250x250пкс]]
| width="25%" |[[Акс:Kucuksu_Palace_2.JPG|марказ|250x250пкс]]
| width="25%" |[[Акс:Istamboul_-_Palais_Ciragan.jpg|марказ|250x250пкс]]
|-
| align="center" | Бурҷи Майдон

| align="center" | Қасри Beylerbeyi 
| align="center" | Қасри Кючюксу 
| align="center" | Қасри Чираган 
|}

=== Боғҳо ===
{{тарҷума}}
{{Сутунҳо}}

{{Col-3}}
* [[Парк Ататюрка]]
* [[Парк Гюльхане]]
* [[Дмитрий Кантемир|Парк Дмитрия Кантемира]]

{{Col-3}}
* [[Парк Йылдыз]]
* [[Хыдив Касры]]
* [[Эмирган (парк)|Эмирган]]

{{Col-3}}
* [[Улуш]]
* [[Миниатюрк|Миниатюрк — парк миниатюр]]
{{Col-end}}

=== Пулҳо ===
{{тарҷума}}
{{Сутунҳо}}

{{Col-3}}
* [[Галатский мост]] (мост через бухту [[Золотой Рог (Стамбул)|Золотой Рог]])
* [[Старый Галатский мост]] (мост через бухту [[Золотой Рог (Стамбул)|Золотой Рог]])

{{Col-3}}
* {{не переведено 3|мост Ататюрка|мост Ататюрка|en|Atatürk Bridge}} (мост через бухту [[Золотой Рог (Стамбул)|Золотой Рог]])
* {{не переведено 3|Халич (мост)|мост Халич|en|Haliç Bridge}} (мост через бухту [[Золотой Рог (Стамбул)|Золотой Рог]])

{{Col-3}}
* [[Босфорский мост]] (мост через [[Босфор]])
* [[Мост Султана Мехмеда Фатиха]] (мост через [[Босфор]])
{{Col-end}}

=== Бозорҳои Истанбул ===

* Бозори Бузург (Бозори фарогирифташуда, Капали Чарши). 
* Бозори Миср. 
* Бозори Араста.

== Аксҳо ==

== Эзоҳ ==
{{Эзоҳ|2}}

== Адабиёт ==
{{Refbegin|2}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Константинополь}}
* {{Книга|автор=Борзенко А., Борзенко А.|заглавие=Стамбул. Путеводитель|ссылка=|место=М.|издательство=ИД «Вокруг света»|год=2008|страниц=320|isbn=978-5-98652-140-4|тираж=|ref=}}
* {{Книга|автор=Туров А.|заглавие=Стамбул. Путеводитель «Афиши»|ссылка=|место=М.|издательство=«Афиша Индастриз»|год=2005|страниц=240|серия=«Коллекция Nescafe»|тираж=20 000|ref=}}
* {{Книга|автор=[[Орхан Памук]]|том=|тираж=|isbn=|серия=|страниц=|столбцы=|страницы=|год=2004|заглавие=Чёрная книга|издательство=|место=М.|издание=|ответственный=|ссылка=|оригинал=|ref=Памук}}
* {{Книга|автор=[[Орхан Памук]]|заглавие=Стамбул — город воспоминаний|оригинал=Istanbul: Hatiralar ve Sehir|ссылка=|ответственный=Перевод с тур.: Михаил Шаров, Тофик Меликов|издание=|место=М.|издательство=Издательство Ольги Морозовой|год=2006|страниц=504|серия=|isbn=5-98695-018-6|тираж=|ref=Памук}}
* {{Книга|автор=[[Юсупов, Алибек Расулович|Юсупов А. Р.]]|заглавие=Стамбул|ссылка=|ответственный=Отв. ред. Ю. А. Петросян. [[Академия наук СССР]]|место=М.|издательство=«[[Наука (издательство)|Наука]]», Глав. ред. вост. лит.|год=1970|страниц=132|тираж=20&nbsp;000}}
* {{Книга|заглавие=Istanbul, Turkey|серия=OECD Territorial Reviews|год=2008|место=[[Париж|Paris]]|издательство=[[Организация экономического сотрудничества и развития|Organisation for Economic Co-operation and Development]]|isbn=978-92-64-04371-8|ref=OECD|автор=Organisation for Economic Co-operation and Development}}
* {{Книга|год=2009|заглавие=The Report: Turkey 2009|издательство=Oxford Business Group|место=Oxford, Eng.|isbn=978-1-902339-13-9|ref=Oxford Business Group|автор=Oxford Business Group}}
* {{БРЭ}}
* {{Книга|заглавие=История средних веков. В двух томах|ссылка=|ответственный=Под редакцией академика [[Косминский, Евгений Алексеевич|Е. А. Косминского]] и члена-корреспондента [[Академия наук СССР|Академии наук СССР]] [[Сказкин, Сергей Данилович|С. Д. Сказкина]]|место=М.|издательство=«Гос[[политиздат]]»|год=1952|том=1|страниц=748|тираж=150 000|ref=История Средних веков}}
* {{Книга|автор=[[Машкин, Николай Александрович|Машкин Н. А.]]|заглавие=История Древнего Рима|ссылка=|место=М.|издательство=«Гос[[политиздат]]»|год=1950|страниц=724|тираж=100 000|ref=Машкин Н. А.}}
* {{Книга|автор=Невская В. П.|заглавие=Византий в классическую и эллинистические эпохи|ссылка=https://books.google.ru/books/about/Византий_в_классическ.html?id=EDo9AAAAMAAJ&redir_esc=y|издание=|место=М.|издательство=[[Издательство АН СССР]]|год=1953|страниц=156|серия=Причерноморье в античную эпоху (Том 4)|ref=Невская В. П.}}
* {{Книга|автор=Пальцева Л. А.|заглавие=Из истории архаической Греции: Мегары и мегарские колонии|ссылка=|место=СПб.|издательство=[[Издательство Санкт-Петербургского государственного университета|Издательство С.-Петербургского университета]]|год=1999|страниц=304|тираж=1000|isbn=5-288-01800-6|ref=Пальцева Л. А.}}
* {{Книга|автор=[[Петросян, Юрий Ашотович|Петросян Ю. А.]], [[Юсупов, Алибек Расулович|Юсупов А. Р.]]|заглавие=Город на двух континентах: Византий. Константинополь. Стамбул|ссылка=https://books.google.ru/books/about/Город_на_двух_контине.html?id=HkVIMQAACAAJ&redir_esc=y|место=М.|издательство=«[[Наука (издательство)|Наука]]»|год=1977|страниц=288|серия=|isbn=|тираж=|ref=Петросян и Юсупов}}
* {{Книга|автор=Morris, Ian|заглавие=Social Development|ссылка=http://ianmorris.org/docs/social-development.pdf|ответственный=|издание=|место=[[Пало-Алто|Palo Alto]]|издательство=[[Stanford University]]|год=2010|allpages=233|серия=|isbn=|тираж=|ref=Morris|access-date=2019-12-26|archive-date=2020-04-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20200423073851/http://www.ianmorris.org/docs/social-development.pdf|dead-url=yes}}
* {{Книга|автор={{нп5|Чендлер, Тертиус|Chandler, Tertius|en|Tertius Chandler}}|заглавие=Four Thousand Years of Urban Growth: An Historical Census|ссылка=|место={{нп5|Льюистон (Нью Йорк)|Lewiston|en|Lewiston, N.Y.}}|издательство=St. David's University Press|год=1987|allpages=676|серия=|isbn=978-0889462076|тираж=|ref=Chandler}}
* {{Статья}}
* {{Книга|автор=Çelik, Zeynep|заглавие=The Remaking of Istanbul: Portrait of an Ottoman City in the Nineteenth Century|ссылка=|ответственный=|издание=|место=[[Беркли (Калифорния)|Berkeley]] & [[Los Angeles]]|издательство=University of California Press|год=1993|allpages=201|серия=|isbn=978-0520082397|ref=Çelik}}
* {{Книга|автор=Athanasopulos, Haralambos|заглавие=Greece, Turkey, and the Aegean Sea: A Case Study in International Law|ссылка=|место={{нп5|Джефферсон (Северная Каролина)|Jefferson, N.C.|en|Jefferson, North Carolina}}|издательство=McFarland Publishing|год=2001|allpages=194|isbn=978-0-7864-0943-3|ref=Athanasopulos}}
* {{Книга|автор=Masters, Bruce Alan; Ágoston, Gábor|заглавие=Encyclopedia of the Ottoman Empire|ссылка=|издание=|место=[[New York|NY]]|издательство=Infobase Publishing|год=2009|allpages=|isbn=978-1-4381-1025-7|ref=Masters & Ágoston}}
* {{Статья}}
* {{Книга|автор=Rôzen, Mînnā|заглавие=A History of the Jewish Community in Istanbul: The Formative Years, 1453–1566 (illustrated ed.)|место=[[Лейден|Leiden]]|издательство=BRILL|ссылка=https://books.google.ru/books/about/A_history_of_the_Jewish_community_in_Ist.html?id=efdCXhvgB8EC&redir_esc=y|год=2002|allpages=414|серия=“The” Ottoman Empire and its heritage (Vol. 26)|isbn=978-9004125308|ref=Rôzen}}
* {{Книга|автор=Brink-Danan, Marcy|заглавие=Jewish Life in Twenty-First-Century Turkey: The Other Side of Tolerance|ссылка=|место=[[Блумингтон (Индиана)|Bloomington, Ind.]]|издательство=Indiana University Press|год=2011|allpages=242|серия=New Anthropologies of Europe|isbn=978-0253356901|ref=Brink-Danan}}
* {{Книга|автор=ʻAner, Nadav, Jewish People Policy Planning Institute|заглавие=The Jewish People Policy Planning Institute Planning Assessment, 2004-2005: The Jewish People Between Thriving and Decline|ссылка=https://books.google.ru/books/about/The_Jewish_People_Policy_Planning_Instit.html?id=4dFCmia8VnIC&redir_esc=y|ответственный=Pergola, Sergio Della; Gilboa, Amos; Ṭal, Rami (eds.)|издание=|место=[[Jerusalem]]|издательство=Gefen Publishing House Ltd.|год=2005|allpages=672|серия=The Jewish People Policy Planning Institute annual assessment|isbn=9789652293466|ref=ʻAner}}
* {{Книга|автор=Schmitt, Oliver Jens|заглавие=Levantiner: Lebenswelten und Identitäten einer ethnokonfessionellen Gruppe im osmanischen Reich im "langen 19. Jahrhundert"|ссылка=https://books.google.ru/books/about/Levantiner.html?id=DT5pAAAAMAAJ&redir_esc=y|место=[[Мюнхен|München]]|издательство=Oldenbourg|год=2005|allpages=515|серия=|isbn=9783486577136|ref=Schmitt}}{{Ref-de}}
* [https://web.archive.org/web/20090113164701/http://www.directmedia.ru/d_catalogue/about.phtml?id=369 «Византийское искусство», CD-диск электронного издательства «Директмедиа»]
* [http://paolo-a.livejournal.com/tag/Стамбул ''П. Аплетин.'' Сборник эссе и фотографий о Стамбуле]
* [http://www.lib.ru/BRODSKIJ/br_istambul.txt ''И. Бродский''. Путешествие в Стамбул]
* [http://magazines.russ.ru/inostran/1998/2/vail-pr.html ''П. Вайль.'' Босфорское время]
* [http://magazines.russ.ru/nov_yun/2002/1/shulp-pr.html ''Г. Шульпяков.'' Бегство в Стамбул]
{{Refend}}

== Пайвандҳо ==
* [https://www.ibb.istanbul Муниципалитети Истамбул] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20190906202031/https://www.ibb.istanbul/ |date=2019-09-06 }} {{ref-tr}}  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на турецком языке">)</span> 
* [http://www.istanbul.gov.tr Ҳокими Истанбул] {{ref-tr}}  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на турецком языке">)</span> {{ref-en}}  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на английском языке">)</span> {{ref-ru}}  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на русском языке">)</span> 
* [http://www.istanbul.com Туризми Истамбул] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20200311005655/https://istanbul.com/ |date=2020-03-11 }} {{ref-tr}}  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на турецком языке">)</span> {{ref-en}}  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на английском языке">)</span> {{ref-es}}  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на испанском языке">)</span> 
* [https://www.lonelyplanet.com/turkey/istanbul Сайёраи бекас Истамбул] {{ref-en}}  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на английском языке">)</span> {{ref-ru}}  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на русском языке">)</span> 
* [http://wikimapia.org/#y=41033140&x=29002533&z=13&l=0&m=a Истамбул] дар ''wikimapia.org''

== Эзоҳ ==
{{эзоҳ}}
{{ПБ}}
{{Шаҳрҳои Туркия}}

[[Гурӯҳ:Шаҳрҳои Туркия]]
[[Гурӯҳ:Шаҳрҳои миллионери Туркия]]
[[Гурӯҳ:Шаҳрҳои муқаддас]]
[[Гурӯҳ:Вилояти Истанбул]]
[[Гурӯҳ:Саҳифаҳое, ки бо тарҷумаҳои ношинос оварда шудаанд]]